تفسیر کامل آزمایش چربی خون به زبان ساده

آزمایش چربی خون، که به عنوان پروفایل لیپیدی نیز شناخته می شود، سطح چربی ها و کلسترول را در خون شما اندازه گیری می کند. این آزمایش برای ارزیابی خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی و سایر مشکلات سلامتی انجام می شود.

چربی خون چیست؟

چربی‌های خون به مولکول‌های لیپیدی در گردش خون گفته می‌شود که به دو گروه عمده‌ی کلسترول و تری‌گلیسرید تقسیم بندی خواهد شد. بدن انسان به دریافت چربی از مواد غذایی نیاز دارد چون چربی خون به جذب برخی مواد معدنی و ویتامین ها کمک بسزایی می نماید. علاوه بر  این چربی برای ساختن غشای سلولی، لخته شدن خون، غلاف‌هایی که اعصاب را احاطه می‌کنند (غلاف میلین) و لخته شدن خون مورد نیاز است.

در آزمایش خون، چه چیزهایی اندازه گیری می شوند؟ 

کلسترول (Cholesterol)

 کلسترول خون یکی از مهم‌ترین چربی‌‌ها می‌باشد که به طور طبیعی توسط بدن سنتز می‌شود. این چربی از دو منبع اصلی تشکیل شده است به صورتی که 90 درصد آن به صورت اندوژن (درون زاد) توسط کبد و روده و باقی به صورت اگزوژن (برون زاد) توسط رژیم غذایی تامین می‌شود. کلسترول وظیفه تولید و نگهداری غشای سلول‌ها و انتقالات بین سلولی را بر عهده دارد ولی با این حال مصرف بیش از حد آن، می‌تواند به سیستم قلب و عروق آسیب‌ رسانده و منجر به برز بیماری  شود.

 دو شکل اصلی از کلسترول وجود دارد:

لیپوپروتئین پرچگال (HDL)  یا کلسترول خوب 

این لیپوپروتئین دارای مقادیر بالایی پروتئین و مقادیر کمی کلسترول می‌باشد که وظیفه انتقال کلسترول از خون به کبد و به دنبال آن مانع تشکیل پلاک‌های چربی در عروق و محافظت از قلب می شود.

نقش HDL در بدن

لیپوپروتئین پرچگال (HDL)کلسترول را از رگ‌های خونی شما جمع‌آوری می‌کند و آن را به کبد می‌برد. کبد کلسترول را از بدن شما دفع می‌کند. در واقع، HDL   به بدن کمک می کند تا از شر کلسترول اضافی خلاص شود و از این رو، احتمال کمتری وجود دارد که آن در شریان ها قرار گیرد. HDL  هم چنین به کاهش التهاب در بدن شما کمک می‌کند.

راه‌های افزایش HDL

• ورزش منظم:  ورزش به افزایش HDL و کاهش LDL کمک می‌کند.
• کاهش وزن:  اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن می‌تواند به افزایش HDL کمک کند.
• مصرف غذاهای سرشار از فیبر: فیبر محلول به جذب کلسترول LDL در روده کمک می‌کند. ژل تشکیل شده توسط فیبر محلول به کلسترول بد متصل می‌شود و از جذب آن در روده جلوگیری می‌کند. 
• مصرف چربی‌های غیر اشباع:  چربی‌های غیر اشباع مانند چربی‌های موجود در روغن زیتون، آجیل و ماهی می‌توانند به افزایش HDL کمک کنند.
• مصرف غذاهای سرشار از استرول گیاهی:  استرول‌های گیاهی می‌توانند به جذب کلسترول LDL در روده کمک کنند.

 لیپوپروتئین کم چگال (LDL)

لیپوپروتئین کم چگال (LDL)یا کلسترول بد نوع دوم کلسترول در خون می باشد LDL.  می تواند در دیواره‌ی عروق رسوب کرده و باعث ایجاد لایه‌ی چربی در دیوارهای رگ‌ها و پلاک‌ آترواسکلروز شود، که این پلاک ها باعث افزایش احتمال ابتلا به بیماری عروق کرونر (CHD) می شود.

چرا LDL خطرناک است؟

زمانی که سطح LDL در خون بالا باشد، می‌تواند در دیواره رگ‌های خونی رسوب کند. این رسوبات می‌توانند باعث تنگ شدن رگ‌ها و در نهایت بیماری‌های قلبی عروقی مانند سکته مغزی و حمله قلبی شوند.

عوامل موثر بر LDL

• رژیم غذایی: مصرف غذاهای پرچرب، به خصوص غذاهای حاوی چربی‌های اشباع شده و ترانس، می‌تواند سطح LDL را در خون افزایش دهد.
• اضافه وزن یا چاقی: اضافه وزن یا چاقی می‌تواند سطح LDL را در خون افزایش دهد.
• عدم فعالیت بدنی: عدم فعالیت بدنی می‌تواند سطح LDL را در خون افزایش دهد.
• سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای خانواده شما سابقه بیماری‌های قلبی عروقی داشته باشد، شما در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری‌ها هستید و ممکن است سطح LDL بالاتری داشته باشید.
• سن: خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی و سطح LDL با افزایش سن افزایش می‌یابد.
• جنسیت: مردان به طور طبیعی سطح LDL بالاتری نسبت به زنان دارند.

کاهش LDL

کاهش سطح LDL می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را به طور قابل توجهی کاهش دهد. برای کاهش LDL   می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

• تغییر در رژیم غذایی:
  • مصرف غذاهای پرچرب را محدود کنید.
  • مصرف چربی‌های اشباع شده و ترانس را محدود کنید.
  • مصرف چربی‌های غیر اشباع را افزایش دهید.
  • مصرف فیبر را افزایش دهید.
• کاهش وزن: اگر اضافه وزن یا چاقی دارید، کاهش وزن می‌تواند به کاهش سطح LDL کمک کند.
• فعالیت بدنی: افزایش فعالیت بدنی می‌تواند به کاهش سطح LDL کمک کند.
• دارو درمانی: در صورت عدم کنترل LDL با تغییرات در رژیم غذایی و فعالیت بدنی، ممکن است پزشک دارو تجویز کند.

سطوح مطلوب کلسترول

• کلسترول کل: کمتر از 200 میلی گرم در دسی لیتر (mg/dL)
• کلسترول LDL  : کمتر از 130 mg/dL
• کلسترول  : HDL  بیشتر از 40 mg/dL برای مردان و 50 mg/dL برای زنان

تری‌گلیسرید (Triglyceride)

 رایج‌ترین نوع چربی در بدن است که قسمتی از طریق غذا وارد بدن و مقداری نیز در بدن ساخته می‌شود. افزایش مقدار سرمی تری‌گلیسرید می‌تواند خطر بروز حمله و سکته قلبی را نسبت به افراد دارای مقادیر طبیعی آن، چدین برابر افزایش دهد.

سطوح مطلوب تری گلیسیرید:

• کمتر از 150 mg/dL

سطح مرزی تری گلیسیرید:

• 150 تا 199 mg/dL  است.

راهکارهای کاهش تری گلیسیرید:

• کاهش وزن: اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن می تواند به کاهش تری گلیسیرید کمک کند.
• کاهش مصرف کربوهیدرات های تصفیه شده: کربوهیدرات های تصفیه شده مانند شکر سفید و نان سفید قند خون را به سرعت افزایش می دهند و می توانند باعث افزایش تری گلیسیرید شوند.
• مصرف الکل را محدود کنید: الکل می تواند سطح تری گلیسیرید را افزایش دهد.
• ورزش منظم: ورزش به کاهش تری گلیسیرید کمک می کند.

ApoA-I و ApoB-100

ApoA-I و ApoB-100 دو نوع آپولیپوپروتئین هستند که نقش مهمی در متابولیسم چربی در بدن دارند.

ApoA-I

• ApoA-1 جزء اصلی لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) است که به عنوان “کلسترول خوب” شناخته می شود.
• HDL کلسترول را از سلول های بدن جمع آوری می کند و آن را به کبد منتقل می کند تا از بدن دفع شود.
• سطوح بالای ApoA-I با خطر کمتر بیماری های قلبی عروقی مرتبط است.
• راهکارهای افزایش ApoA-I:
  • افزایش مصرف چربی های غیر اشباع
  • افزایش مصرف فیبر
  • ورزش منظم
  • کاهش وزن

ApoB-100

• ApoB-100 جزء اصلی لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) و لیپوپروتئین با چگالی بسیار کم (VLDL) است که به عنوان “کلسترول بد” شناخته می شوند.
• LDL و VLDL کلسترول را به سلول های بدن منتقل می کنند.
• سطوح بالای ApoB-100 با خطر بیشتر بیماری های قلبی عروقی مرتبط است.
• راهکارهای کاهش ApoB-100
  • کاهش مصرف چربی های اشباع و ترانس
  • افزایش مصرف فیبر
  • کاهش وزن
  • ورزش منظم

اهمیت اندازه گیری ApoA-I و ApoB-100

• اندازه گیری ApoA-I و ApoB-100 می تواند اطلاعات بیشتری در مورد خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی نسبت به اندازه گیری کلسترول LDL و HDL به تنهایی ارائه دهد.
• ApoB-100 اندازه گیری مستقیم تعداد ذرات LDL در خون را ارائه می دهد.
• ApoA-I اندازه گیری مستقیم عملکرد HDL را ارائه می دهد.
• نسبت ApoB-100 به ApoA-1 می تواند برای ارزیابی خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی مفید باشد.

هموسیستئین

هموسیستئین یک اسید آمینه است که به طور طبیعی در بدن شما تولید می شود. سطوح پایین هموسیستئین برای سلامتی ضروری است، اما سطوح بالای آن می تواند خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی، سکته مغزی و سایر مشکلات سلامتی را افزایش دهد.

عوامل افزایش هموسیستئین

• کمبود ویتامین B12،B6   و فولات: این ویتامین ها برای متابولیسم هموسیستئین ضروری هستند. کمبود این ویتامین ها می تواند منجر به افزایش هموسیستئین شود.
• بیماری های کلیوی: بیماری های کلیوی می تواند توانایی بدن شما را در دفع هموسیستئین از طریق ادرار کاهش دهد.
• نقص ژنتیکی: برخی از افراد دارای نقص ژنتیکی هستند که باعث افزایش هموسیستئین می شود.
• مصرف برخی داروها: برخی از داروها مانند متوترکسات می تواند سطح هموسیستئین را افزایش دهد.

چرا انجام آزمایش چربی خون اهمیت دارد؟

امروزه با توجه به محتوای مواد غذایی مورد استفاده، ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی رو به افزایش است. یکی از پیش بینی کننده های ابتلا به این بیماری ها آزمایش چربی یا پنل چربی خون می باشد. در این ازمایشات سطح کلسترول و تری گلیسیرید خون سنجیده شده و پزشک با توجه به نتایج آزمایشات و علایم بالینی شما تصمیم بر روند درمان می گیرد. مهمترین دلیل برای بررسی سطح چربی خون پیشگیری از ابتلا به بیماری های قلب و عروق است. با بررسی کلسترول خون می توان از بروز سکته های قلبی، پلاک های آترواسکلروزیس و سایر بیماری های قلبی پیشگیری نمود.

علایم بالا بودن چربی خون

در صورتی که چربی خون شما بالا باشد ممکن است تعدادی از علایم زیر را بروز دهید. که البته لازم به ذکر است ممکن است با وجود بالا بودن  چربی خون علایم را نشان ندهید:

علائم قلبی

• درد قفسه سینه: این درد می تواند تیز، سوزش آور یا فشارنده باشد و ممکن است به گردن، فک، شانه ها یا بازوها انتشار یابد.
• تنگی نفس: ممکن است احساس کنید که نمی توانید نفس عمیق بکشید یا به اندازه کافی هوا دریافت نمی کنید.
• سرگیجه یا غش: ممکن است احساس سبکی سر یا ضعف کنید و یا حتی از هوش بروید.
• تپش قلب: ممکن است متوجه ضربان قلب سریع یا نامنظم خود شوید.

علائم عروقی

• سکته مغزی: سکته مغزی زمانی رخ می دهد که لخته خون، جریان خون به مغز را مسدود کند. علائم سکته مغزی می تواند شامل بی حسی یا ضعف ناگهانی در یک طرف بدن، مشکل در صحبت کردن یا درک گفتار، افتادگی یک طرف صورت و مشکل در بینایی در یک یا هر دو چشم باشد.

علائم دیگر

• زانتلاسما:  توده های چربی زرد رنگ هستند که روی پلک ها یا سایر قسمت های بدن شما ایجاد می شوند.
• کمان لیپوئید:  یک حلقه سفید یا خاکستری است که در اطراف قرنیه (قسمت شفاف جلوی چشم) ایجاد می شود.
• بزرگی طحال: طحال یک اندام در سمت چپ بالای شکم شما است. اگر طحال شما بزرگ شود، ممکن است احساس پری یا درد در شکم خود داشته باشید.

تسییر آزمایش چربی خون

رفرنس چربی خون
TG تری گلیسیرید
واحد	مقدار تا	مقدار از	بازه سنی
mg/dL	86	30	پسر 0 تا 5 سال
mg/dL	99	32	دختر 0 تا 5 سال
mg/dL	108	31	پسر6 تا 11 سال
mg/dL	114	35	دختر6 تا 11 سال
mg/dL	138	36	پسر12 تا 15 سال
mg/dL	138	41	دختر 12 تا 15 سال
mg/dL	163	40	پسر16 تا 19 سال
mg/dL	128	40	دختر 16 تا 19 سال
mg/dL	160	40	بزرگسالان مرد
mmol/L	1.81	0.45	بزرگسالان مرد
mg/dL	135	35	بزرگسالان زن
mmol/L	1.52	0.40	بزرگسالان زن
Cholesterol کلسترول
واحد	مقدار	بازه سنی	واحد
mmol/L	5.20	0	بزرگسالان
mg/dL	200	0	بزرگسالان
mg/dL	200	120	اطفال
mg/dL	175	70	شیرخوار
mg/dL	135	53	نوزاد
HDL
واحد	مقدار		بازه سنی
mg/dL	45 <		مردان
mmol/L	0.75<		مردان
mg/dL	55 <		زنان
mmol/L	0.91 <		زنان
LDL
واحد	مقدار		بازه سنی
mg/dL	<130		بزرگسالان
mg/dL	<110		اطفال
VLDL
واحد	مقدار تا	مقدار از	واحد
mg/dL	32	7	برای همه سنین

در چه سنی و با چه فاصله ی زمانی باید آزمایش چربی خون را انجام داد؟ 

مردان با سن بیشتر از ۴۵ سال و زنان با سن بیشتر از ۵۵ سال، در صورت عدم وجود عوامل خطر، هر ۴ تا ۶ سال لازم است آزمایش چربی خون را انجام دهند.

آزمایش چربی خون در کودکان، نوجوانان و جوانان، ۱ بار در سن ۹ تا ۱۱ سالگی و بار دیگر در سن ۱۷ تا ۲۱ سالگی، انجام می شود.

کودکان با سن زیر ۲ سال، لازم نیست آزمایش چربی خون انجام دهند.

عوامل خطر چربی خون بالا چیست؟

در صورت وجود عوامل خطر لازم است آزمایش چربی خون زودتر و مکرر انجام شود. عوامل خطر چربی خون بالا عبارتند از:

• رژیم غذایی:  مصرف غذاهای پرچرب، به خصوص غذاهای پرچرب اشباع و ترانس، می‌تواند سطح چربی خون را افزایش دهد.
• عدم فعالیت بدنی: عدم فعالیت بدنی می‌تواند سطح چربی خون را افزایش دهد.
• اضافه وزن یا چاقی: اضافه وزن یا چاقی می‌تواند سطح چربی خون را افزایش دهد.
• سیگار کشیدن: سیگار کشیدن می‌تواند سطح کلسترول LDL  بد  را افزایش دهد و سطح کلسترول HDL  خوب  را کاهش دهد.
• مصرف بیش از حد الکل: مصرف بیش از حد الکل می‌تواند سطح تری گلیسیرید را افزایش دهد.

عوامل خطر غیرقابل کنترل

• سن: خطر ابتلا به چربی خون بالا با افزایش سن افزایش می‌یابد.
• جنسیت: مردان بیشتر از زنان در معرض خطر ابتلا به چربی خون بالا هستند
• سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای خانواده شما سابقه چربی خون بالا یا بیماری‌های قلبی عروقی داشته باشد، شما در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری‌ها هستید.
• برخی از بیماری‌های خاص: برخی از بیماری‌های خاص، مانند دیابت و بیماری‌های کبدی، می‌توانند خطر ابتلا به چربی خون بالا را افزایش دهند

راهکارهای کاهش خطر

• داشتن یک رژیم غذایی سالم:
  • مصرف غذاهای کم چرب، به خصوص غذاهای کم چرب اشباع و ترانس
  • مصرف میوه ها، سبزیجات و غلات کامل
  • مصرف فیبر محلول در آب
• فعالیت بدنی منظم
  • حداقل 150 دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط در هفته داشته باشید
• حفظ وزن سالم
  • اگر اضافه وزن دارید، کاهش 5 تا 10 درصد از وزن بدن می‌تواند به کاهش سطح چربی خون کمک کند
• ترک سیگار
  • ترک سیگار می‌تواند به کاهش سطح کلسترول LDL  بد  و افزایش سطح کلسترول HDL  خوب  کمک کند.
• مصرف محدود الکل
  • زنان نباید بیش از یک نوشیدنی الکلی در روز و مردان نباید بیش از دو نوشیدنی الکلی در روز مصرف داشته باشند.

آمادگی پیش از انجام آزمایش چربی خون 

برای انجام آزمایش چربی خون، لازم است که 12 ساعت قبل از نمونه‌گیری ناشتا باشید. در این مدت می‌توانید آب بنوشید، اما از خوردن هرگونه غذا یا نوشیدنی‌های دیگر خودداری کنید.

• از مصرف الکل 24 ساعت قبل از آزمایش خودداری کنید.
• از مصرف داروهای خودسرانه، به خصوص داروهای کاهنده چربی خون، خودداری کنید.
• اگر باردار هستید یا شیر می‌دهید، به پزشک خود اطلاع دهید.
• اگر در روز آزمایش احساس بیماری می‌کنید، به پزشک خود اطلاع دهید.
• اگر سابقه بیماری خاصی دارید، به پزشک خود اطلاع دهید.

در روز آزمایش:

• به موقع به آزمایشگاه مراجعه کنید.
• لباس‌های گشاد و راحت بپوشید.
• تمام داروهای مصرفی خود را به همراه داشته باشید.
• اگر سؤالی دارید، از پرسیدن آن از پزشک یا پرسنل آزمایشگاه خودداری نکنید.
• در صورتی که در حال مصرف دارو هستید پزشک خود را مطلع سازید دارید.

 نمونه دارو های دارای تداخل با آزمایشات چربی :

آمیودارون، لووتیروکسین، لوودوپا، سوتالول، اسبوتولول، وراپامیل، آمیلوراید، ترازوسین، انالاپریل، کورتیکواستروئیدها، آندروژن‌ها، دانازول، نافارلین، داروهای ضدبارداری خوراکی، کاتکول‌آمین‌ها، دیکلوفناک، ایبوپروفن، نئومایسین، لوواستاتین، ایزوترتینوئین، اکسی متالون، فنوباربیتال، فنوتیازین، اسید آسکوربیک، نیاسین، آمینوسالیسیلیک اسید، دی سولفیرام

راهکار های  تغذیه ای برای کاهش چربی خون

تغییرات در رژیم غذایی

• کاهش مصرف چربی های اشباع شده: چربی های اشباع شده در گوشت قرمز، لبنیات پرچرب و غذاهای فرآوری شده یافت می شوند.
• کاهش مصرف چربی های ترانس: چربی های ترانس در غذاهای فرآوری شده مانند کیک، کلوچه و چیپس یافت می شوند.
• افزایش مصرف فیبر: فیبر محلول در آب به جذب کلسترول LDL در روده کمک می کند.
• مصرف غذاهای سرشار از امگا 3: امگا 3 نوعی چربی غیر اشباع است که به کاهش کلسترول LDL و تری گلیسیرید کمک می کند.
• مصرف غذاهای سرشار از آنتی اکسیدان ها: آنتی اکسیدان ها به محافظت از رگ های خونی شما در برابر آسیب کمک می کنند.
• مصرف الکل را محدود کنید.

فعالیت بدنی

• حداقل 150 دقیقه فعالیت بدنی با شدت متوسط در هفته
• فعالیت های هوازی مانند پیاده روی، دویدن و شنا
• فعالیت های قدرتی مانند وزنه برداری و یوگا

کاهش وزن

• اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن می تواند به کاهش چربی خون کمک کند.
• کاهش 5 تا 10 درصد از وزن بدن می تواند سطح کلسترول LDL را تا 10 درصد کاهش دهد.

دارو درمانی

• در صورت عدم کنترل چربی خون با تغییرات در رژیم غذایی و فعالیت بدنی، ممکن است پزشک دارو تجویز کند.
• داروهای مختلفی برای کاهش چربی خون وجود دارد.
• پزشک با توجه به شرایط شما بهترین دارو را برای شما تجویز می کند.

تغییرات در سبک زندگی

• ترک سیگار: سیگار کشیدن به رگ های خونی شما آسیب می رساند و خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی را افزایش می دهد.
• کنترل استرس: استرس می تواند سطح چربی خون را افزایش دهد.
• خواب کافی: خواب کافی برای سلامتی قلب و عروق شما ضروری است.