فهرست
آزمایش قند خون چیست؟
در آزمایش قند خون، سطح گلوکز خون مستقیما اندازه‌گیری می‌شود. این آزمون معمولا برای ارزیابی بیماران دیابتی به‌کار می‌رود. سطح گلوکز توسط مکانیسم پس‌نوردی ظریفی تحت تنظیم انسولین و گلوکاگون می‌باشد. در پاسخ به کاهش گلوکز، گلوکاگون از سلول‌های آلفا پانکراس ترشح می‌شود گلوکاگون، گلیکوژن کبدی را شکسته و به گلوکز تبدیل می‌کند و سطح گلوکز را افزایش می‌دهد.
سطح گلوکز پس از غذا خوردن افزایش می‌یابد. در پی این افزایش، انسولین از سلول‌های بتا پانکراس تولید شده و به گیرنده‌های انسولینی سلول‌های عضله، کبد و چربی می‌چسبد و گلوکز را به درون این سلول‌ها وارد می‌کند.
چرا به آزمایش قند خون نیاز دارم؟
برای بررسی سطح گلوکز خون در افراد دیابتی و افراد مشکوک به دیابت انجام می‌شود. افزایش واقعی سطح گلوکز خون نشانه‌ی دیابت قندی است. چنانچه به علت افزایش سطح قند خون ناشتا مشکوک به دیابت باشیم، باید آزمون هموگلوبین گلیکوزیله یا آزمون تحمل گلوکز را انجام دهید. غربالگری دیابت از سن 45 سالگی به فواصل 3 سال انجام می‌گیرد. افرادی که زمینه ارثی دارند، افراد دارای اضافه وزن و مبتلایان به چربی و فشارخون باید در سنین پایین نسبت به غربالگری دیابت اقدام کنند.
موارد کاربرد آزمایش قند خون؟
آزمایش گلوکز سرم برای تشخیص بسیاری از بیماری‌های متابولیک مفید است. ارزیابی سطح گلوکز سرم را باید براساس زمان انجام آزمایش طی روز انجام داد.
قند خون بالا چه علائمی دارند؟
افراد ممکن است تجربه‌های مختلفی از جمله افزایش میزان مصرف آب و تشنگی، تکرر ادرار و افزایش حجم ادرار، کاهش وزن بی‌دلیل، گرسنگی زیاد، تاری دید، احساس خستگی و بی حسی دست و کف پا در موارد طول کشیده را داشته باشند. حتی در برخی موارد تشخیص داده نشده ممکن است بیماری با تظاهراتی همچون سردرد، تهوع و استفراغ، درد شکم و کاهش سطح هوشیاری مراجعه کند.
قند خون پایین چه علائمی دارد؟
گلوکز منبع اصلی انرژی بدن می‌باشد. هایپوگلیسمی (کاهش قند) شرایطی است که سطح گلوکز خون کمتر از حد معمول است. افت قند اغلب در بیماران دیابتی که تحت درمان هستند اتفاق می‌افتد اما در سایر افراد نیز ممکن است دیده شود. وقتی که فرد دچار هایپوگلیسمی می‌شود علائمی مثل لرز، تعریق، سردرد، تهوع و گرسنگی، خستگی، تحریک پذیری، سبکی سر، تاری دید و گیجی دیده شود. در موارد شدید کوما و تشنج ممکن اتفاق بیوفتد.
دیابت تشخیص آزمایش قند خون
ریسک فاکتورهای متعددی برای دیابت نوع 2 مطرح می‌باشد ازجمله:
- پره دیابتیک بودن فرد
- اضافه وزن داشتن
- سن بالای 45 سال
- داشتن سابقه فامیلی مثبت (درجه 1)
- فعالیت فیزیکی کمتر از 3 نوبت در هفته
- دیابت بارداری
تست دیابت بارداری برای چه کسانی لازم است؟
غربالگری دیابت بارداری برای مادران باردار در هفته 24 تا 28 بارداری انجام می‌شود. البته ممکن است این ارزیابی برای افرادی که سابقه دیابت قبلی یا دیابت بارداری قبلی دارند، زودتر از موعد غربالگری انجام شود.
چطور خودم را برای آزمایش دیابت آماده کنم؟
باتوجه به آزمایش درخواستی پزشک، ناشتا بودن فرد اهمیت می‌یابد. اگر پزشک FBS درخواست کرده، نیاز به ناشتا بودن به مدت 8 تا 12 ساعت قبل آزمایش می‌باشد. برخی از تست‌های تشخیصی دیابت مثل HbA1C, BS نیاز به ناشتا بودن ندارند.
آیا می‌توان در خانه، قند خون را اندازه‌گیری کرد؟ (آزمایش قند خون در خانه)
بله، پایش روزانه قند خون برای افراد دیابتی جهت تنظیم قند خون توصیه شده است و افراد می‌توانند با دستگاه‌های گلوکومتری این پایش را انجام دهند. بطور میانگین ۳ نوبت در روز اندازه‌گیری میزان گلوکز خون توصیه می‌شود که بهتر است قبل از غذا خوردن اندازه‌گیری گردد.
شرایط انجام آزمایش FBS قند خون
اگر در آزمایش درخواستی پزشک تست FBS وجود داشته باشد شما نیاز به ناشتایی به مدت 8 تا 12 ساعت قبل از انجام تست دارید.
شرایط انجام آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله HbA1C
این آزمایش برای پیگیری درمان در افراد دیابتی به‌کار می‌رود. این آزمون شاخص درازمدت میانگین سطح گلوکز خون بیمار است. برای انجام این آزمایش نیاز به ناشتا بودن فرد نمی‌‌باشد.
شرایط انجام آزمایش چالش گلوکز GCT
در آزمایش GCT، توانایی بیمار برای تحمل دوز خوراکی استاندارد گلوکز (75 گرم) با تعیین سطح گلوکز پلاسما وادرار، قبل از تجویز گلوکز و سپس در زمان‌های 1 ساعت و 2 ساعت پس از مصرف گلوکز بررسی می‌شود. بطور طبیعی مصرف مقدار زیادی گلوکز خوراکی موجب بروز پاسخ سریع انسولینی می‌شود. این پاسخ طی 60-30 دقیقه به اوج خود می‌رسد و سپس ظرف 3 ساعت به حد طبیعی باز می‌گردد. گلوکز در ادرار فرد طبیعی دفع نمی‌شود. مبتلایان به دیابت قادر به تحمل این مقدار گلوکز نمی‌باشند. در نتیجه سطح گلوکز سرم آنها 5-1 ساعت بعد به شدت افزایش می‌یابد.
آزمایش قند خون شامل اندازه‌گیری چه پارامتر‌هایی می‌شود؟
پارامتر‌هایی که بطور معمول برای تشخیص و ارزیابی دیابت چک می‌شود شامل FBS, BS, HbA1C, OGT, 2hpp می‌باشند. FBS میزان گلوکز خون در حالت ناشتا را نشان می‌دهد. BS میزان قند خون بیمار را بدون توجه به ناشتایی بیمار را نمایش می‌دهد که اکثر افراد دیابتی با دستگاهی به‌نام گلوکومتر روزانه اندازه می‌گیرند.
HbA1C میانگینی از میزان قند خون در طی مدت طولانی را نشان می‌دهد که برای ارزیابی میزان کنترل دیابت استفاده می‌شود. در آزمایش OGT، توانایی بیمار برای تحمل دوز خوراکی استاندارد گلوکز (75 گرم) با تعیین سطح گلوکز پلاسما و ادرار، قبل از تجویز گلوکز و سپس در زمان‌های 1 ساعت و 2 ساعت پس از مصرف گلوکز بررسی می‌شود. 2hpp آزمایش 2 ساعته عبارت است از اندازه‌گیری مقدار گلوکز خون 2 ساعت بعد از صرف غذا می‌باشد. این آزمایش برای تشخیص دیابت قندی استفاده می‌َشود.
تفسیر جواب آزمایش قند خون
| گلوکز پلاسمای خون | نرمال | پره دیابتی(پیش دیابت) | دیابتی |
| BS | <200 mg/dl | نرمال یا غیر‌نرمال | 200 mg/dl< |
| FBS | <100 mg/dl | 100 mg/dl –125 | 126 mg/dl< |
| 2hpp | <140 mg/dl | 140-199 mg/dl | >200 mg/dl |
| HbA1C | < 5.7% | 5.7-6.4% | > 6.5 % |
باتوجه به جدول بالا، بازه‌های نرمال، پره دیابتی و دیابتی برای هر یک از پارامترها گزارش شده است. با مثبت شدن دو مورد از این پارامترها نشان از دیابتیک بودن فرد می‌باشد. حتی گاهی با وجود علائم دیابت و مثبت شدن یک پارامتر می‌توان نتیجه گرفت که فرد دیابتی است.
تفسیر تست‌های قند خون بارداری
غربالگری دیابت بارداری در هفته های 24 تا 28 باردرای انجام می‌شود. مادرانی که دارای ریسک فاکتورهای زیر باشند در معرض غربالگری زودرس در اولین ویزیت بارداری قرار دارند.
- سن بالای 40 سال
- BMI بالای 30
- وزن نوزاد قبلی بالای 4.5 kg
- سابقه‌ی دیابت بارداری قبلی
- سابقه خانوادگی بارداری
آزمون غربالگری 1 ساعته گلوکز برای تشخیص دیابت حاملگی که شایع‌ترین عارضه بارداری در پزشکی است، بکار می‌رود. دیابت حاملگی عبارت است از عدم تحمل قند‌ها که اولین بار طی حاملگی تشخیص داده شود و 3-8 درصد زنان باردار را مبتلا می‌سازد.
تست غربالگری برای مادران، تست OGTT می‌باشد. در این تست میزان قند پلاسما قبل و بعد از نوشیدن مایع حاوی گلوکز اندازه‌گیری می‌شود. 1، 2 و 3 ساعت بعد از نوشیدن مایع قندی مجدد گلوکز پلاسما اندازه‌گیری می‌شود. گلوکز ناشتا(FBS) در بارداری باید کمتر از 95 mg/dl، گلوکز یک ساعت بعد کمتر از 180 mg/dl، گلوکز 2 ساعت بعد کمتر از 155 mg/dl و گلوکز 3 ساعت بعد هم باید کمتر از 140 mg/dl باشد.
تفسیر آزمایش قند BS
در این آزمایش سطح گلوکز خون مستقیما اندازه‌گیری می‌شود. این آزمون معمولا برای ارزیابی بیمارن دیابتی به‌کار می‌رود. آزمایش گلوکز سرم برای تشخیص بسیاری از بیماری‌های متابولیک مفید است. ارزیابی سطح گلوکز سرم را باید براساس زمان انجام آزمایش طی روز انجام داد. مثلا سطح گلوکزی حدود 135 mg/dl در بیمار ناشتا غیرطبیعی است. اما اگر بیمار طی یک ساعت قبل از آزمون غذا خورده باشد، در محدوده طبیعی محسوب می‌شود. در بیماران جدید دیابتی، گلوکز خون را باید مکررا اندازه‌گیری نمود تا دوز دقیق انسولین تجویزی مشخص شود. بطور کلی BS بالاتر از 200 mg/dl غیر طبیعی تلقی می‌شود.
تفسیر آزمایش قند FBS
این تست برای ارزیابی سطح گلوکز خون در حالت ناشتایی استفاده می‌گردد. بیمار قبل از انجام تست باید به مدت حداقل 8 ساعت ناشتا باشد. آزمایش FBS برای شناسایی افراد جدید دیابتی استفاده می‌شود. مقدار FBS بهترین روش غربالگری دیابت، پره دیابت و دیابت بارداری است، بطوریکه اگر مقدار آن بالای 126 mg/dlو همراه با علائم دیابت باشد، می‌توان گفت فرد مبتلا به دیابت است.
هدف پزشک از چک کردن FBS در آزمایش قند خون چیست
گلوکز، قند اصلی موجود در خون شماست. هنگامی که شما ماده‌ی غذایی به بدن خود می‌رسانید، بدن کربوهیدرات‌های موجود در غذا یا مایعات را برای انرژی به قند تبدیل می‌کند. سپس پانکراس هورمونی به‌نام انسولین تولید می‌کند که به قند خون کمک می‌کند تا وارد سلول‌های بدن شما شوند. همچنین به بدن شما کمک می‌کند تا قند خون را برای استفاده‌های بعدی ذخیره کند. اما در صورت داشتن دیابت، بدن شما در تنظیم گلوکز خون مشکل دارد. یا پانکراس شما انسولین کافی تولید نمی‌کند یا بدن انسولین تولیدی را به‌طور موثر پردازش نمی‌کند بنابراین میزان قند خون شما بالاتر از حد طبیعی است.
حال FBS مقدار گلوکز بدن را در حالت پایه اندازه‌گیری کرده و به پزشک این امکان را می‌دهد که از آن برای ارزیابی توانایی بدن برای کنترل میزان گلوکز خون استفاده کند.
تفسیر آزمایش قند 2hpp
به‌منظور انجام این آزمون، یک وعده غذا به عنوان چالش گلوکز با سوخت‌وساز بدن مصرف می‌شود انسولین بطور طبیعی بلافاصله بعداز غذا در پاسخ به افزایش سطح گلوکز خون ترشح می‌شود و موجب بازگشت آن به دامنه‌ی پیش از صرف غذا طی 2 ساعت می‌گردد. در بیماران دیابتی سطح گلوکز معمولا 2 ساعت پس از غذا همچنان بالا باقی می‌ماند. چنانچه نتایج بیشتر از 140 و کمتر از 200 میلی گرم بر دسی لیتر باشد، لازم است آزمون تحمل گلوکز جهت تایید تشخیص انجام پذیرد. اگر مقدار PPG 2 ساعته بیشتر از 200 میلی گرم بر دسی لیتر باشد.
مقایسه نتایج آزمایش قند خون در افراد دیابتی یا غیر دیابتی
| گلوکز پلاسمای خون | نرمال | پره دیابتی(پیش دیابت) | دیابتی |
| BS | <200 mg/dl | نرمال یا غیر‌نرمال | 200 mg/dl< |
| FBS | <100 mg/dl | 100 mg/dl -125 | 126 mg/dl< |
| 2hpp | <140 mg/dl | 140-199 mg/dl | >200 mg/dl |
| HbA1C | < 5.7% | 5.7-6.4% | > 6.5 % |
نتایج آزمایش قند خون چه معنایی دارد
باتوجه به نتایج آزمایش بیمار، پزشک مربوطه یا مراقب سلامت به دیابتیک بودن فرد پی می‌برد. طبق جدول زیر می توان تفسیری از وضعیت بیمار را بدست آورد.
| گلوکز پلاسمای خون | نرمال | پره دیابتی | دیابتی |
| BS | <200 mg/dl | نرمال یا غیر‌نرمال | 200 mg/dl< |
| FBS | <100 mg/dl | 100 mg/dl -125 | 126 mg/dl< |
| 2hpp | <140 mg/dl | 140-199 mg/dl | >200 mg/dl |
| HbA1C | < 5.7% | 5.7-6.4% | > 6.5 % |
پره دیابتی بودن (پیش دیابت) بیمار یعنی فرد در معرض ابتلا به دیابت می‌باشد.
آزمایش U/A قند خون
آزمایش گلوکز ادرار بخشی از آزمایش روتین تجزیه ادرار می‌باشد.در صورت وجود آن در ادرار نشانگر درجه ای از افزایش سطح گلوکز در خون می‌باشد. به علاوه از آزمایش گلوکز ادرار برای پایش میزان کارایی درمان دیابت قندی نیز استفاده می‌شود.
در بیمارانی که دیابت آنها با دارو‌های هیپوگلیسمیک کاملا کنترل نشده است، سطح گلوکز خون می‌تواند بسیار بالا باشد. گلوکز در حالت طبیعی توسط گلومرول‌های کلیه از خون تصفیه می‌گردد. بطور طبیعی تمام گلوکز از کلیه بازجذب می‌گردد. چنانچه سطح گلوکز خون از توانایی آستانه کلیوی جهت بازجذب گلوکز (در حدود 180 mg/dl) تجاوز نماید، دفع آن در ادرار آغاز می‌گردد. در این صورت ما شاهد وجود گلوکز در ادرار خواهیم بود.
دلایل بالا بودن سطح قند خون
- دیابت قندی: این بیماری براساس عدم تحمل گلوکز و هیپرگلیسمی تعریف می‌شود.
- پاسخ استرسی حاد: استرس یا تنش شدید مانند سوختگی‌ها و جراحی محرک آزادسازی کاتکول‌آمین‌ها می‌باشد.این امر به نوبه خود ترشح گلوکاگون را تحریک و موجب هیپرگلیسمی می‌گردد.
- سندرم کوشینگ: در این بیماران سطح کوزتیزول خون بالا می‌رود که باعث هیپرگلیسمی می‌شود.
- فئوکروموسیتوم: کاتکول‌آمین محرک ترشح گلوکاگون است که موجب هیپرگلیسمی می‌شود.
- نارسایی مزمن کلیوی: گلوکاگون توسط کلیه‌ها تجزیه می‌شود. عدم عملکرد کلیه باعث افزایش سطح گلوکاگون و گلوکز می‌گردد.
- گلوکاگونوما: گلوکاگون به‌طور خودکار ترشح می‌شود و موجب هیپرگلیسمی می‌شود.
- پانکراتیت حاد
- درمان با دیورتیک‌ها: بعضی از دیورتیک‌ها موجب هیپرگلیسمی می‌شوند.
- درمان با گورتیکواستروئید‌ها: کورتیزول موجب هیپرگلیسمی می‌گردد.
- آکرومگالی: هورمون رشد محرک گلوکاگون است و سبب هیپرگلیسمی می‌گردد.
دلایل پایین بودن سطح قند خون؟
- انسولینوما: انسولین بطور خودکار و بدون توجه به سازوکار پس‌نورد بیولوژیکی تولید می‌شود.
- هیپوتیروئیدی: هورمون‌های تیروئیدی بر سوخت‌وساز گلوکز اثر می‌گذارند. کاهش سطح این هورمون‌ها موجب کاهش سطح گلوکز نیز می‌گردد.
- بیماری آدیسون: کورتیزول بر سوخت‌وساز گلوکز اثر می‌گذارد. کاهش سطح این هورمون موجب کاهش سطح گلوکز می‌گردد.
- بیماری وسیع کبدی: سوخت‌وساز گلوکز بیشتر در کبد انجام می‌شود کاهش فعالیت کبد موجب سقوط سطح گلوکز می‌گردد.
- روزه‌داری: کاهش مصرف کربوهیدرات از سطح گلوکز نیز می‌کاهد.
- زیاده‌روی در مصرف انسولین: این وضعیت شایع‌ترین علت هیپوگلیسمی است.
چه داروهایی می‌توانند بر روی سطح قند خون تاثیر بگذارند؟
دارو‌های افزاینده
دارو‌های ضد افسردگی، کورتیکواستروئید‌ها، دیورتیک‌ها، تزریق IV دکستروز، دیازوکسید، اپی‌نفرین، استروژن‌ها، گلوکاگون، ایزونیازید، لیتیم، فنوتیازین‌‌ها، سیکلوسپورین‌ها، نیاسین، آنتی سایکوتیک‌ها
دارو‌های کاهنده
استامینوفن، الکل، مهار کننده‌های آلفاگلوکوزیداز، استروئید‌های آنابولیک، بیگوانید‌ها، کلوفیبرات، دیزوپیرامید، جم‌فیبروزیل، انسولین، پروپرانولول، سولفونیل اوره‌ها، تیازولیدین دیون‌ها
- دیابت قندی: افزایش نامناسب سطح گلوکاگون در بیماران دیابتی تیپ I هیپرگلیسمیکحاکی از آن است که همین ترشح متناقض گلوکاگون نیز ممکن است در وخامت بیماری مشارکت داشته باشد.
- گلوکاگونوما: سندرم‌های متعددی ازجمله بیماری شایع نئوپلاسم درون‌ریز چندگانه با گلوکاگونوما همراه است.
- استرس شدید شامل عفونت، سوختگی‌ها، جراحی و هیپوگلیسمی حاد: استرس محرک آزادسازی کاتکول‌آمین‌هاست که این نیز به نوبه خود موجب تحریک ترشح گلوکاگون می‌گردد.
- آکرومگالی: هورمون رشد محرک گلوکاگون است.
- نارسایی مزمن کلیه: گلوکاگون توسط کلیه‌ها متابولیزه می‌شود. عدم عملکرد کلیه‌ها موجب افزایش سطح گلوکاگون و گلوکز می‌گردد.
- فئوکروموسیتوم: کاتکول‌آمین‌ها محرک قوی ترشح گلوکاگون می‌باشد.
- کمبود ایدئوپاتیک گلوکاگون
- دیابت ملیتوس: در بیماران دیابتی، سطح پایین گلوکاگون باوجود هیپوگلیسمی، نشانگر آسیب وارد بر مکانیسم تنظیم معکوس هیپوگلیسمی است. این بیماران مستعد هیپوگلیسمی‌های مکرر می‌باشند.
- فیبروز کیستیک
- انسولین: تزریق اضافی یا اشتباهی انسولین در بیماران دیابتی از عوامل عمده هیپوگلیسمی می‌باشد.
بسیار مفید بود 🌹
دید جدید و وسیعی ارائه داد