تفسیر جامع آزمایش تیروئید؛ چگونه آزمایش تیروئید را بخوانیم

آزمایش تیروئید یک آزمایش خون است که برای بررسی عملکرد غده تیروئید انجام می‌شود. غده تیروئید یک غده کوچک به شکل پروانه است که در جلوی گردن قرار دارد. این غده مسئول تولید هورمون‌های تیروئید است که نقش مهمی در متابولیسم بدن، رشد و نمو و سایر عملکردهای حیاتی بدن دارند.

غده تیروئید چیست؟

غده تیروئید، غده ای پروانه ای شکل میباشد که در قسمت قدامی گردن و زیر برجستگی غضروفی حنجره ( اصطلاحا سیب آدم = Adams’ Apple) قرار دارد. این غده دارای ۲ لوب جانبی راست و چپ بوده که طرفین نای (Trachea) قرار داشته به وسیله پلی به نام ایسموس (Isthmus) به هم متصل می‌شوند. غده تیروئید در حالت طبیعی غیر قابل لمس بوده و اندازه 5 سانتی متر دارد.

تیروئید چه عملکرد دارد؟

غده تیروئید را میتوان مهم ترین تنظیم کننده متابولیسم و سوخت ساز بدن به شمار برد.از دیگر وظایق ای غده میتوان به  تنظیم بسیاری از فرایندهای مهم بدن مانند دمای بدن، عملکرد و رشد مغز، عملکرد قلب، تولید انرژی و خلق‌و‌خوی و اخلاق و حرکت دستگاه گوارش را نام برد.

که این کار را از طریق تولید و ترشح دو هورمون به خون انجام میدهد. این غده دو هورمون به نام تیروکسین (Thyroxine یا T4) و تری یودوتیرونین (Triiodothyronine یا T3) می‌سازد که برای عملکرد طبیعی تمام سلول‌های بدن لازم هستند. T4، دارای چهار اتم ید و T3 دارای سه اتم ید است. T4در بدن به T3 تبدیل می‌شود که از غده تیروئید از نظر بیولوژیکی فعال بوده و فعالیت همه سلول‌ها و بافت‌های بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

هورمون دیگری که توسط غده تیروئید ترشح میشود کلسی تونین نام دارد که وظیفه کاهش غلظت خونی کلسیم را بر عهده دارد.

غده تیروئید چطور تنظیم میشود ؟

تنظیم ترشح هورمون های این غده توسط غده دیگری به نام هیپوفیز واقع در مغز و هورمون مترشح از آن به نامTSH  (هورمون تحریک‌کننده‌ی تیروئید) انجام میگیرد. در زمان کاهش سطح خونی هورمون تیروئید میزان ترشح TSH افزایش و منجر به تولید بیشتر هورمون از تیروئید میشود و بالعکس. به این صورت همواره یک سطح متعادلی از این هومون ها در خون داریم.ولی با این حل در بیماری های مختلف این تناسب به هم ریخته و میزان هورمون ها کم یا زیاد میشود.

آزمایش تیروئید چیست و با چه هدفی انجام میشود؟

هدف از انجام آزمایش تیروئید کمک به تشخیص انواع اختلالات این غده است. از این اختلالات و بیماری‌های تیروئید یمتاون به کم‌کاری و پرکاری تیروئید، تیروئیدیت، گواتر و اشاره کرد که از جز بیماری‌های شایع غدد محسوب میشوند. در واقع شیوع بیماری‌های غده تیروئید به‌قدری بالا میباشد که اکثر افراد در زندگی خود به نحوی درگیر این بیماری بوده اند.

حال با توجه به مطالب ذکر شده فهمیدیم که اندازه گیری سطح خونی سه هورمون با نام های T3 ، T4 وTSH  برای بررسی عملکرد غده تیروئید کاربرد دارد.

چه زمانی باید آزمایش تیروئید بدهیم؟

آزمایش تیروئید میتواند در چکاپ روتین بررسی شده یا به دنبال شکایات افراد در مراجعه به پزشک درخواست شود که به دنبال آن پزشک با تفسیر آزمایش تیروئید تشخیص قطعی را اعلام کند. از علایم شایعی که میتواند باعث مراجعه افراد به پزشکان شود میتان به موارد زیر اشاره کرد :

• خستگی بیش از حد
• بی‌خوابی
• تورم دست‌وپا
• به‌هم‌ریختن سیستم گوارشی
• بی‌نظمی‌های قاعدگی
• خشکی و تیرگی پوست صورت
• افزایش یا کاهش غیرمعمول وزن
• اضطراب و بی‌قراری

بهترین زمان آزمایش تیروئید چه وقتی است؟

بهترین زمان برای انجام دادن این آزمایش صبح زود است. سطح TSH در نمونه‌های خونی که بعد از ظهر اندازه‌گیری می‌شود، ممکن است سطح هومونها به‌طور کاذب پایین باشند و طبیعی به نظر برسند.

قبل از انجام آزمایش تیروئید چه نکاتی را باید رعایت کرد؟

برای انجام آزمایش تیروئید محدودیت غذایی خاصی برای قبل و بعد از آزمایش وجود ندارد. امبا این حال جهت اطمینان بیشتر با پزشک خود درباره این موضوع مشورت کنید. در صورت انجام آزمایش تیروئید همراه سایر آزمایش‌ها، باید ۸ الی ۱۰ ساعت قبل از آزمایش ناشتا باشید. لازم به ذکر است نوشیدن آب در این شرایط منعی ندارد.

بیوتین یا ویتامین B7 مکملی است که معمولا بدون نسخه مصرف می‌شود و حتی مقادیر کم آن می‌تواند روی نتیجه آزمایش تیروئید تاثیر بگذارد. توصیه می‌شود دو روز قبل از آزمایش تیروئید از مصرف بیوتین خودداری کنید.

علت تکرار تست تیروئید چیست؟

در بعضی از شریط که پزشک به بیماری خاصی شک میکند و یا میخواهد بر اساس تایج آزمایشات درمان شروع کند تست دوباره تیروئید را درخواست میدهدر تا از جواب نتیاج مطمئن شود.

تفسیر آزمایش (Thyroid-stimulating hormone) TSH

TSH یا هورمون تحریک کننده تیروئید توسط غده هیپوفیز ترشح شده و وظیفه تنظیم سنتز و ترشح هورمون های تیروئیدی به داخل خون را بر عهده دارد. این هورمون با تحریک غده تیروئید باعث تولید و ترشح هورمون های T4 و T3 می شود. این هورمون تحت تاثیر ریتم شبانه روزی میباشد که به طوری در ساعات ۲ تا ۴ صبح به بالاترین مقدار و از ساعت ۴ تا ۸ بعد از ظهر به کمترین مقدار خود می رسد. به طور کلی در صورت مشاهده مقدار TSH بالاتر از حد طبیعی باشد و T4 کاهش یافته، به کم کاری تیروئید شک میکنیم. در حالی که TSH کمتر از حد طبیعی و T4 بالا، نشان دهنده پرکاری تیروئید است.

علل افزایش سطح TSH

• کم کاری تیروئیدی اولیه
• بارداری
• تیروئیدیت هاشیموتو (تیروئیدیت خودایمنی)
• کمبود ید در رژیم غذایی
• برداشتن غده تیروئید از طریق جراحی
• به دنبال مصرف داروها : آمیودارون، لیتیوم، مورفین، فنوتیازین، داروهای ضدتیروئید، متی مازول، هالوپریدین و متوکلوپرامید

دلایل کاهش سطح TSH

• پرکاری تیروئیدی اولیه
• کم کاری تیروئیدی ثانویه
• بیماری گریوز
• مصرف بیش از حد ید
• التهاب تیروئید(تیروئیدیت)
• بیماری پلامر یا گواتر سمی (TNG)
• حضور ندول یا کیست در غده تیروئید
• به دنبال مصرف داروها :کاربامازپین، لوودوپا، آسپیرین، هپارین، استروییدها، دوپامین

تفسیر آزمایش T4 (Thyroxine)

هورمون T4 (تیروکسین، تترایودوتیرونین یا Total T4) مستقیماً توسط غده تیروئید ترشح شده و نقش مهمی در تنظیم عملکردهای مختلف بدن از جمله رشد و متابولیسم برعهده دارد. در صورت مشاهده مقدار آن بالاتر از حد نرمال آن پرکاری تیروئید مطرح میشود و کمتر از حد طبیعی ، نشان دهنده کم کاری تیروئید است.

دلایل محتمل افزایش سطح خونی هورمون T4

• پرکاری تیروئید
• مصرف بیش از حد ید
• بیماری پلامر (Plummer)
• بیماری گریوز
• بارداری
• بیماری حاد کبدی و هپاتیت
• افزایش پروتئین خون
• تیروئیدیت یا گواتر مولتی نودولار (Multinodular Goiter)
• به دنبال مصرف داروها : متادون ، آمفتامین ، کلوفیبرات، استروژن ها و قرص های ضدبارداری

دلایل محتمل کاهش سطح خونی هورمون T4

• کم کاری تیروئید
• کاهش TBG
• کمبود ید در بدن
• برداشت غده تیروئید
• نارسایی هیپوتالاموس، هیپوفیز، کلیه
• سیروز کبدی
• بیماری کوشینگ (Cushing’s syndrome)
• کاهش پروتئین های خون و سوتغذیه
• به دنبال مصرف داروها : لیتیوم، استروئیدهای آنابولیک، باربیتورات ها، فورزماید، فنی توئین، پروپرانولول، اندروژن ها

تفسیر آزمایش T3 (Triiodothyronine)

به طور کلی بررسی میزان T3 در ازمایش اولیه وغربال گری استفاده نمیشود و  بیشتر برای تایید تشهیص ثانوی میباشد و در بالین ازمایش بررسی اولیه غده تیروئید با TSH و T4 انجام میشود. هدف از اندازه گیری این هورمون معمولاً تشخیص پرکاری تیروئید، نظارت بر درمان آن و تشخیص مسمومیت T3 (هورمون T3 بیش از حد) است. زمانی که در ازمایش T4 طبیعی و TSH پایین باشد افزایش T3 می تواند نشان دهنده پرکاری تیروئید باشد.

دلایل محتمل افزایش سطح خونی هورمون T3

• پرکاری تیروئید اولیه
• مسمومیت با T3
• تیروئیدیت حاد (Acute Thyroiditis)
• بیماری گواتر سمی
• بارداری
• هپاتیت
• بیماری گریوز (Graves)
• افزایش TBG
• فلج دوره ای تیروتوکسی
• به دنبال مصرف داروها : مانند استروژن ها، متادون و هروئین

دلایل محتمل کاهش سطح خونی هورمون T3

• کم کاری تیروئید
• نارسایی هیپوفیز و هیپوتالاموس
• بیماری‌های کبدی
• بیماری‌ کوشینگ (Cushing’s syndrome)
• کاهش پروتئین های خون و سوتغذیه
• به دنبال مصرف داروها : دگزامتازون، فنی توئین، سالیسیلات ها

تفسیر آزمایش Free T4

T4 یا هورمون تیروکسین در گردش خون عمدتاً به پروتئین های پلاسما مانند TBG متصل می شود. کمتر از 0.3 درصد از این هورمون به شکل آزاد (Free T4، fT4) در خون وجود دارد که از نظر بیولوژیکی فعال است. بررسی میزان fT4 در خون به منظور بررسي عملكرد تيروئيد در مبتلايان به اختلالاتی که سطح پروتئين های خون را تغییر می دهند، تشخیص عملکرد صحیح غده تیروئید و پایش درمان مورد استفاده میباشد. اگر مقدار آن بالاتر از حد نرمال باشد، نشان دهنده پرکاری تیروئید و میزان کمتر از حد طبیعی نشان دهنده کم کاری تیروئید به حساب میرود.

دلایل محتمل افزایش سطح خونی هورمون fT4

• پرکاری تیروئید اولیه
• پرکاری تیروئید کاذب (Pseudo Hypo Parathyroidism)
• تیروئیدیت هاشیموتو یا خودایمنی (Hashimoto Thyroiditis)
• وجود بافت نابجای تیروئید در اندام دیگر بدن

دلایل محتمل کاهش سطح خونی هورمون fT4

• کم کاری تیروئید
  • جراحی و برداشتن غده
  • کمبود ید
  • سیروز کبدی
  • بیماری کوشینگ (Cushing’s syndrome)
  • نارسایی هیپوفیز، هیپوتالاموس و کلیه

تفسیر آزمایش T3 آزاد (Free T3, fT3)

fT3 شکل فعال هورمون T3 میباشد که کمتر از 0.3 درصد از کل سطح خونی این هورمون را تشکیل می دهد. ارزش بررسی این تست بیشتر جهت تأیید تشخیص پرکاری تیروئیدی همراه با تستهای Total T3,T4,TSH بکار می رود.  در پرکاری تیروئید ما انتظار افزایش T3 توتال و آزاد را داریم.

دلایل محتمل افزایش سطح خونی هورمون fT3:

• پرکاری تیروئید
• تیروتوکسیکوز (Thyrotoxicosis) یا T3 توکسیکوز
• سندروم مقاوم هورمون تیروئید (Thyroid Hormone Resistance Syndrome)

دلایل محتمل کاهش سطح خونی هورمون fT3:

• کم کاری تیرئید اولیه و ثانویه
• سه ماه سوم بارداری

تفسیر آزمایش T3 resin uptake (Resin Uptake Ratio)

T3 resin uptake یا T3RU، به منظور اندازه گیری غیر مستقیم ظرفیت اتصالی هورمون تیروئیدی موجود در سرم استفاده می شود. مقادیر T3RU و T4 برای محاسبه اندکس T4 آزاد یا FT4I (Free T4 index) به کار می روند که برای اندازه گیری غیر مستقیم پروتئین اتصالی به تیروکسین و تخمین تیروکسین آزاد به کار می رود. برخی از شرایط فیزیولوژیک که سطوح پروتئین متصل به تیروئید (TBG) را تغییر می دهد و یا بسیاری از داروها که بر سر اتصال به جایگاه های پروتئین اتصالی با T4 و T3 رقابت می کنند، می توانند باعث غیر طبیعی شدن T3 Uptakeو FTI شود.

دلایل افزایش سطح T3RU

• هایپرتیروئیدی
• بیماری کوشینگ
• سوء تغذیه پروتئین
• دیس آلبومینمی فامیلی
• درمان با فنی توئین و یا هپارین
• مصرف زیاد سالسیلات ها و آنتی بیوتیک ها
• بیماری های کبدی مزمن و یا سرطان پیشرفته کبد
• در صورت وجود مشکلات کلیوی ،عدم جذب پروتئین به میزان کافی، سندروم نفروتیک و میزان بالای اوره در پلاسما (اورمی)

دلایل کاهش سطح T3RU

• چاقی
• بارداری
• هپاتیت حاد
• هایپوتیروئیدی
• هایپر پروتئینمی مادرزادی
• سطوح بالای استروژن

آزمایش تیروگلوبین (Thyroglobulin)

تیروگلوبولین (TG) شکل ذخیره ای T4 و T3 است که توسط سلول های تیروئید ساخته می شود و همراه با هورمون های تیروئید به خون آزاد می شود. در حالت نرمال و با فعالیت تیروئید عادی میزان این پروتئین در خون بسیار کم است.با توجه به افزایش مقدار این پروتئین در خون فرد مبتلا به سرطان تیروئید احتمالا تیروگلوبولین می‌تواند به عنوان تومور مارکر استفاده شود. سطح TGباید بعد از برداشتن تیروئید (تیروئیدکتومی) و یا پس از درمان با ید رادیواکتیو، غیرقابل تشخیص یا بسیار پایین باشد. اگر سطح آن هنوز هم قابل تشخیص است، ممکن است بافت تیروئید عادی یا سرطانی در بدن بیمار جا مانده باشد، که نشان‌دهنده نیاز به درمان بیشتر است.

اندازه گیری تیروگلوبولین در موارد زیر دارای اهمیت است

• برای پیگیری عود تومور بعنوان یک تومور مارکر
• براي بررسی و ارزیابی درمان سرطان تيروئيد
• در پرکاری تیروئید و یا غده تیروئید بزرگ شده
• بررسی و ردیابی تیروتوکسیکوز ناشی از مصرف دارو
• بسیاری از بیماری های دیگر از جمله گریوز، تیروئیدیت و گواتر ندولر

دلایل محتمل افزایش سطح TG

• سرطان های تیروئید
• بیماری گریوز
• تیروتوکسیکوز
• گواتر ندولر
• تیروئیدیت هاشیموتو
• جراحی یا رادیاسیون تیروئید

دلایل محتمل کاهش سطح TG

• تجویز هورمون های تیروئیدی
• عدم تکامل تیروئید

علایم بلاینی پرکاری تیروئید

• عصبی بودن، اضطراب و تحریک پذیری
• بیش فعالی – ممکن است بدون حرکت بودن و ثابت ماندن برای‌تان سخت باشد و انرژی عصبی زیادی داشته باشید.
• نوسانات خلقی
• مشکل خوابیدن
• احساس خستگی مداوم
• حساسیت به گرما
• ضعف عضلانی
• اسهال
• نیاز به ادرار کردن بیشتر از حد معمول
• تشنگی مداوم
• خارش
• از دست دادن علاقه به رابطه جنسی

علایم بلاینی کم کاری تیروئید

• کاهش وزن بی دلیل
• تاکی کاردی و یا تعداد ضربان بالای قلب
• تپش قلب به سختی خوابتان می‌برد
• خستگی و ضعف عضلانی
• گواتر و یا برآمدگی غده تیروئید
• تغییر در الگوهای قاعدگی در خانم‌ها
• تعریق
• لرزش اندام‌ها
• ضعف اعصاب، عصبانیت و اضطراب
• افزایش اشتها
• علائم پوستی و شکنندگی در موها

جدول تفسیر آزمایش تیروئید

	T4  Total	Free T4	TSH
کم کاری تیروئیدی اولیه (مشکل از خود غده تیروئید)			
کم کاری تیروئیدی ثانویه (مشکلل از هیپوفیز)			
کم کاری تیروئیدی ثالثیه (مشکل از هیپوتالاموس)			

	Free T4	TSH
پرکاری تیروئیدی اولیه		
پرکاری تیروئیدی ثانویه		نرمال  یا 
پرکاری تیروئیدی ساب کلینیکال	نرمال	

آیا اختلالات تیروئیدی در باروری مردان تأثیر دارد؟

با وجود اینکه اثرات کلی مشکلات تیروئیدی در زن و مرد یکسان میباشد با این حال میتواند منجر به برو برخی علائم متفاوت تر در مردان گردد.از جمله مشکلات و عوارض اختلالات تیروئیدی در مردان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

مشکلات ناباروری مردان در پرکاری تیروئید

• باعث اخلال در تحرک اسپر های مردان
• اختلال نعوظ
• عدم توانایی در حفظ نعوظ

مشکلات ناباروری مردان در کم تیروئید

• با القا ترشح پرولاکتبن ، تولید تستوسترون کاهش میابد که خود دارای نقش در تولید اسپرم است
• کاهش تعداد اسپرم
• اختلال نعوظ
• عدم توانایی در حفظ نعوظ
• انزال دیررس
• میل جنسی کم

تفسیر آزمایش تیروئید در بارداری

با توجه به اهمیت بالای بیماری تیروئید در دوران بارداری و خطرات آن برای مادر و هم برای جنین باید بررسی این غده در مورد غفلت قرار نگیرد. با توجه به اینکه جنین ید مورد نیاز خود را از مادر دریافت میکند فلذا مادر نیاز ید بیشتری نسبت به حالت عادی خواهد داشت. در عین حال رشد و تکامل سیستم عصبی جنین تحت تاثیر هورمون های تیروئید میباشد فلذا باید زنان قبل از بارداری با انجام آزمایش عملکرد غده تیروئید خود را بررسی نمایند. کم کاری غده تیروئید کادر طی بارداری میواتند منجر به سقط جنین خواهد یا نوزاد دچار عقب ماندگی ذهنی نوزاد شود.

میزان نرمال TSH در بارداری
سه ماهه اول بارداری	2.5 mU/L
سه ماهه دوم بارداری	3 mU/L
سه ماهه سوم بارداری	3 mU/L

تاثیر کم کاری تیروئید در دوران بارداری

• فشار خون باردرای
• جدا شدن زود هنگام جفت
• ضربان نامنظم قلب جنین
• زایمان زودرس
• وزن کم جنین هنگام تولد
• افزایش احتمال مرگ دوران جنینی
• افزایش بروز اختلالات عصبی در جنین
• افزایش خونریزی بعد از زایمان

جدول تفسیر آزمایش تیروئید کودکان

رشد کند: اگر اختلال تیروئید قبل از نوجوانی درمان نشود، کودکان مبتلا به بیماری تیروئید ممکن است به قد مطلوب نرسند.

تاخیر در بلوغ: تاخیر در بلوغ می‌تواند به تاخیر در قاعدگی و رشد کند خصوصیات جنسی در پسران و دختران منجر می‌شود.

میکسدم: کم‌کاری شدید تیروئید می‌تواند منجر به ایجاد بیماری‌ای به نام میکسدم شود که این بیماری با تورم پوست مشخص می‌شود.

مشکلات باروری: پسران و دخترانی که به بیماری تیروئید مبتلا هستند ممکن است در سنین بالاتر به ناباروری دچار شوند. زنانی که باردار می‌شوند نیز ممکن است در دوران بارداری و زایمان، عوارض متعددی را تجربه کنند.

مشکلات قلبی: فشارخون بالا، آریتمی (بی‌نظمی ضربان قلب) و نارسایی قلبی همگی با مشکلات مزمن تیروئید ارتباط دارند.

سرطان: سرطان تیروئید می‌تواند در کودکان مبتلا به تیروئیدیت هاشیموتو اتفاق می‌افتد. خوشبختانه، پیش‌آگهی سرطان تیروئید برای کودکان خوب است.

مقدار نرمال TSH
واحد	مقدار تا	مقدار از	بازه سنی
μU/Ml  یا mU/L	5	0.3	اطفال
μU/Ml  یا mU/L	18	3	نوزاد
مقدار نرمال T3
واحد	مقدار تا	مقدار از	بازه سنی
ng/dL	145	105	1 تا 12 ماه
ng/dL	270	105	1 تا 5 سال
ng/dL	240	95	6 تا 10 سال
ng/dL	215	80	11 تا 15 سال
ng/dL	210	80	16 تا 18 سال
مقدار نرمالFree T4
واحد	مقدار تا	مقدار از	بازه سنی
ng/dL	2	0.8	نوزادان و اطفال
pmol/L	26	10
Total T4
واحد	مقدار تا	مقدار از	بازه سنی
mcg/dL	12	5	10 تا 15 سال
nmol/L	151	72
mcg/dL	13	6	5 تا 10 سال
nmol/L	172	83
mcg/dL	15	7	1 تا 5 سال
nmol/L	194	94
mcg/dL	16	8	1 تا 12 ماه
nmol/L	213	101
mcg/dL	16	10	0 تا 1 ماه
nmol/L	214	126
Anti TPO
واحد	مقدار تا	مقدار از	بازه سنی
IU/mL	34	9	برای همه سنین